Volg ons op Facebook
Lees wat er nu op twitter getweet wordt over de Vogelwacht DelftOnze sponsors
Hoe komen de reigers aan hun naam?
Ik wil ‘t niet meteen met de pietendiscussie vergelijken maar de leden van de familie reiger hebben in de loop der tijd ook alle kleuren van de regenboog gehad.
De blauwe reiger was in de 14de eeuw oorspronkelijk gewoon een reiger en daarna lange tijd een grauwe reiger en zelfs een graauwe vischreiger. Die namen kwamen overeen met zijn daadwerkelijke kleur: grijs. En in het Engels is ie nog steeds een grey herron.
De purperreiger kwam pas in 1763 in het Nederlands om de hoek kijken onder de naam Purpere gekuifde Reiger. Maar hij werd in eerst instantie roode reiger genoemd en ook Bruin-roode reiger. In het Fries is het ook een reade reager.
In de 18de eeuw waren zilverreigers bekend onder de naam witte reiger. En alsof dat nog niet genoeg is, is de zeldzamere ralreiger in het Fries een brune reager.
Reigers spreken nogal tot de verbeelding vanwege hun omvang, voorkomen en nabijheid. Vandaar dat ze in sommige dialecten troetelnamen hebben gekregen die verwijzen naar voornamen: De blauwe reiger heet Ome Kees op Terschelling en Blauwe Jaap in West-Friesland. Daarin is ie trouwens niet uniek. De scholekster (bonte Piet), winterkoning (kleine Jan) en wielewaal (Grete van Gluurne) smaken onder andere ook dat genoegen.
Maar de blauwe reiger is vanwege ongepast gedrag in bepaalde streken ook bekend onder minder flatterende bijnamen zoals schijtreiger en krijser. Die laatste hangt samen met de betekenis van reiger zelf. De precieze herkomst is niet helemaal zeker, maar is waarschijnlijk terug te voeren tot het Protogermaanse *hraigran, dat krijsen betekent. Dat hier een klanknabootsing in het spel is, is wel waarschijnlijk.
In de Middeleeuwen maakte men zich minder druk om naamgeving. Het was veel belangrijker dat reigers lekker smaakten. Dat blijkt al uit onderstaand fragment uit Der naturen Bloeme van van Maerlant uit de 13de eeuw:
| Som wit ende som van sciere wise, Maer die sciere sijn best ter spise, Van smaken best ende ghesont |
Sommige zijn wit en sommige grauw, maar de grauwen zijn het best te eten, van smaak best en gezond. |
En tot ver in de 18de eeuw werden in Bretagne volgens NV speciale reigernesthokken neergezet om ze te vangen:
“(…) leverende hunne Jongen aldaar een voordeelig Inkomen, doordien die eetbaar zijn, en wel gemest zeer smaakelijk geacht worden.”
Ze lustten dus wel pap van jonge reigers!
Toine Andernach
Gebruikte bronnen
Blok, H. & ter Stege, H. (2008). De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis. Leidschendam/Waalre: in eigen beheer.
Eigenhuis, K.J. (2004). Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen. Amsterdam: Stichting Dutch Birding Association.
Kroonen, G. (2013). Etymological Dictionary of Proto-Germanic. Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series, Volume: 11. Leiden/Boston: Brill.
Maerlant, J. van (1878). Der naturen bloeme. Ed.: Eelco Verwijs. Groningen: J.B. Wolters.
Nozeman, C. & Sepp, C. (Herdruk 2015). Nederlandsche Vogelen 1770-1829. Tielt, België: Lannoo, Den Haag: KB.
Philippa, M., F. Debrabandere, F., Quak, A., Schoonheim, N. en van der Sijs, N. (2003-2009). Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam, op http://etymologiebank.nl/.
De Papaver is op zoek naar vrijwilligers
VRIJWILLIGERS GEZOCHT !!
Duurzaamheidscentrum De Papaver Delft is op zoek naar vrijwilligers voor de doordeweekse dagen.
De Papaver inspireert je tot duurzaam gedrag, verbindt natuur- en milieuorganisaties en duurzame initiatieven via o.a. natuureducatie en beleving.
Ben je op zoek naar leuk vrijwilligerswerk ? Dat kun je vinden op onze fantastische plek in een groene omgeving. Je houdt contact met de mensen, bezoekers en kunt meewerken bij publieksactiviteiten. Tevens kun je een ondersteuning zijn voor diverse andere activiteiten en bij het ontwikkelen van onze tentoonstellingen.
Bekijk ook onze website : https://www.papaverdelft.nl
Je bent meer dan welkom en we vinden ongetwijfeld een passende taak voor je.
Contact voor informatie : thea@papaverdelft.nl. 015 – 36.49.238.
Duurzaamheidscentrum De Papaver Delft
Korftlaan 6
2616 LJ Delft
Hoe komt de ijsvogel aan zijn naam?
“De ijsvogel kan niet tegen ijs.” En dat hebben we niet van de eerste de beste. John Kleijweg meldde dat afgelopen donderdag tijdens zijn interessante en vermakelijke presentatie over de vogels van Midden-Delfland. En hij zette zijn stelling kracht bij door te memoreren dat het aantal ijsvogels in de winter van 2008-2009 op bepaalde plekken in Nederland was gedecimeerd. In de Volkskrant was dat toen ook te lezen:
“(…) De grootste slachtingen vielen deze winter in Limburg, Noord-Brabant en Gelderland. Daar was het het koudst. In december telden mensen in Gelderland nog 39 ijsvogels en in januari nog maar drie. In februari was er nog maar een te zien. (…)”. Volkskrant 16 maart 2009
Toch werd er wel vaak een verband gelegd met ijs bij het verklaren van zijn naam. In Nederlandsche Vogelen staat bijvoorbeeld:
“De benaaming van Ysvogel is daar van afkomstig, dat men hem op de binnen-Wateren meest aantreft by vriezend Weer. Andere benaamingen, van duisterer afleiding, ga ik voorby.”
De ijsvogel wordt inderdaad vaker gezien in de kou omdat hij dan niet verscholen zit achter bladeren maar op een kale tak te vinden is in de buurt van een wak. En met z’n felle kleuren tegen een lichte/witte achtergrond is ie dan ook veel beter te zien.
IJs- zou dan van het Oudhoogduitse (8ste eeuw) isarn afgeleid zijn. Isa is ‘ijs’ en Arn ‘arend’ dus dat zou dan op ijsarend uitkomen. En de manier waarop de ijsvogel al stootduikend zijn vis vangt, lijkt op hoe bijvoorbeeld de visarend dat doet. Arn zou heel vroeger ook gewoon ‘vogel’ zijn geweest, waardoor isarn letterlijk op ijsvogel uitkomt.
Maar het kan ook zijn dat de naam ijsvogel niks met ijs te maken heeft. Isarn betekent namelijk als geheel ook ‘ijzer’. En de felblauwe kleur van de ijsvogel zou dan gelinkt zijn aan de blauwglanzende kleur van ijzer. Het Duitse woord voor ijzer is ook Eisen.
In de 11de eeuw bestond in het Oudhoogduits isanuogal waarin het woord vogel voorkomt. In de verklaring met ijzer zou dit dan ‘ijzervogel’ betekenen. Het grappige is dat het in de verklaring met ijs een tautologische samenstelling wordt. Het woord vogel komt er twee keer in voor: is+arn+uogal => ijs+arend/vogel+vogel.
Deze samenstellingen kunnen ontstaan doordat mensen de betekenis en opbouw van het oorspronkelijke woord niet meer kennen en er dan een nieuw woord aan vastplakken. Ook tortelduif en struisvogel zijn tautologische samenstellingen want turtur is al tortelduif en struis komt van Latijn struthio wat al struisvogel betekent.
En dat heb ik geheel en al gratis en voor niets keurig netjes voor u op een rijtje gezet. Klaar uit!
Toine Andernach
Gebruikte bronnen
Blok, H. & ter Stege, H. (2008). De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis. Leidschendam/Waalre: in eigen beheer.
Eigenhuis, K.J. (2004). Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen. Amsterdam: Stichting Dutch Birding Association.
Kerkhof, P. A. (7 juli 2016), Over struisvogels, windhonden en maaltijden. Hoe leenwoorden inzicht verschaffen in onze taalgeschiedenis. Op https://www.nemokennislink.nl/publicaties/over-struisvogels-windhonden-en-maaltijden/.
Nozeman, C. & Sepp, C. (Herdruk 2015). Nederlandsche Vogelen 1770-1829. Tielt, België: Lannoo, Den Haag: KB.
Volkskrant (16 maart 2009), Helft ijsvogels dood door koude winter. Op https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/helft-ijsvogels-dood-door-koude-winter~bbee8717/.
Wikipedia (17 november 2019), Tautologie (stijlfiguur). Op: https://nl.wikipedia.org/wiki/Tautologie_(stijlfiguur)
Lezing Vogels van Midden Delfland
Lezing van John Kleijweg/Michel Kuijpers over Vogels van Midden Delfland
14 november 2019 in de Papaver in Delft
Wat een mooie avond was het. Michel Kuijpers was helaas verhinderd maar John was een fantastische vervanger en vertelde o.a. van de weidevogels in het gebied van Midden Delfland, de zwaluwen, de roofvogels en de uilen. Veel vanuit zijn eigen ervaring. De vogelwerkgroep Midden Delfland houdt alles nauwlettend in de gaten. En helaas is ook hier weer te melden dat de stand van de meeste vogels achteruitgaat. Maar toch liet John zien dat er nog heel wat te beleven valt. Ook in zijn eigen voortuin! De aanwezigen werden nieuwsgierig, want die moet wel erg groot zijn. Zo broeden er regelmatig torenvalken, maar ook ringmussen. Eigenlijk hoopte John op zwaluwen maar die kwamen niet tot broeden, de ringmussen echter wel. John heeft het vermoeden dat dat met elkaar te maken heeft. Maar ja, zei hij: ‘ringmussen zijn ook leuk’ . En hij liet zien wat er met alerte waarnemingen, doorzettingsvermogen en vindingrijkheid veel bereikt kan worden. Zo is hij de vader van de succesvolle oeverzwaluwbunkers en de schelpeneilandjes voor visdiefjes. O.a. in de polder bij de Korftlaan.
De 60 aanwezigen hebben genoten! Heel jammer dat er meer dan 10 mensen moesten worden geweigerd omdat de zaal vol was en er vanwege de brandweer niet meer dan 60 mensen in de zaal mogen
Verslag excursie 9 november Oudeland van Strijen e.o.
Om 8 uur verzamelen op een frisse zaterdag aan de Korftlaan. Iedereen was perfect op tijd en na instructie en indeling van de auto’s gingen wij, 12 man/vrouw, op pad naar verzamelpunt Intratuin Strijen, waar nog een deelnemer ging aansluiten.
Na een goed uur stonden we langs een smal weggetje in het Oudeland van Strijen te kijken naar heel veel ganzen en indrukwekkende donkere luchten richting het Oosten. Enkele buizerds en overvliegende putters en leeuweriken werden al snel gespot. Opeens vlogen bijna alle ganzen op en werden de kijkers gericht op de oorzaak van de onrust: de zeearend. Wat een prachtig gezicht die imposante verschijning en het effect wat hij heeft op de andere vogels.
Toen begon het zoeken naar de eerder die week gespotte dwerggans. Die was moeilijk te vinden omdat die klein is en veel lijkt op de kolgans. Op grote afstand en alleen te zien met de scope werd een klein groepje gespot en het extra wit en de oogring namen elke twijfel weg. Iedereen blij!!
Door de frisse harde wind hadden we zin in verwarming met koffie en gingen we op weg naar een koffiestop. De koffiemachine bleek amper bestand tegen ons enthousiasme en piepte en lekte uit zijn voegen, maar iedereen uiteindelijk toch aan choco en koffie. De winkeldame was even niet blij maar had een mooie extra omzet denk ik dan maar….
Daarna verder in de omgeving van Strijensas. Een prachtige plek waar we wat jongeren tegenkwamen die drijfnat waren doordat hun bootje in de harde wind in de problemen was gekomen. Gelukkig werden ze goed ingepakt met doeken en folie en waren het geen watjes, ze konden er wel om lachen.
Opeens kwam de zeearend ook daar prachtig tevoorschijn en was even heel goed te zien in het volle licht en vrij dichtbij. Toen wat boomklevers en een goudhaantje in de bosjes op weg naar het water gespot. In het water zaten vooral krakeenden en veel grauwe en brandganzen. Daarna tijd voor de lunch en bij Intratuin kwamen de taartjes, soep en broodjes op tafel en maakten we ons op voor de middag bij Nieuwendijk t.o. Tiengemeten.
Bij Nieuwendijk ligt een plas waar we veel eenden zagen. Naast wilde eenden en krakeenden zaten er ook veel wintertalingen, smienten en slobeenden. Mooi dat de mensen met de scopen deze graag deelden en iedereen alles goed kon zien. Het was een erg gezellige dag met elkaar en we hebben genoten van moeder natuur.
Joke, dank voor de prima begeleiding!
Soortenlijst
Halsbandparkiet, Huismus, Roodborst, Putter, Winterkoning, Staartmees, Pimpelmees, Koolmees, Goudhaan, Boomklever, Cetti’s zanger, Veldleeuwerik, Witte kwikstaart, Rietgors, Houtduif, Holenduif, Grote bonte specht, Groene specht, Kokmeeuw, Stormmeeuw, Zilvermeeuw, Kleine mantelmeeuw, Fazant, Aalschover, Meerkoet, Waterhoen, Wilde eend, Smient, Wintertaling, Kuifeend, Krakeend, Slobeend, Fuut, Kauw, Zwarte kraai, Ekster, Blauwe reiger, Grote zilverreiger, Ooievaar, Kievit, Wulp, Goudplevier, Merel, Koperwiek, Kramsvogel, Bergeend, Brandgans, Kolgans, Grote Canadese gans, Grauwe gans, Soepgans, Nijlgans, Dwerggans, Torenvalk, Buizerd, Slechtvalk, Havik, Zeearend