Jos van Koppen

Op 10 april werd de lezingencyclus van de natuurverenigingen in Delft afgesloten met een lezing door Kees Pinster van de KNNV afdeling Den Haag.

Kees ging uitgebreid in op de diverse typen relaties van schimmels met hun omgeving. Eén theelepel bosbodem kan wel 20.000 – 30.000 verschillende soorten organismen bevatten. Waaronder enorme netwerken van schimmeldraden die tot vijftig keer zo dun zijn als plantenwortels en meer dan 100 x zo lang kunnen worden. Deze schimmeldraden zijn vaak onontbeerlijk voor planten bij het opnemen van mineralen uit de bodem. Schimmels helpen daarbij en krijgen in ruil de suikers die de plant met behulp van zonlicht maakt. Symbiose dus, een win-win-situatie.

De verschillende schimmels hebben verschillende strategieën om de relatie met de plant aan te gaan, zo kunnen ze in de wortels gaan zitten, of er een laagje omheen leggen, zich beperken tot één plant of tegelijkertijd met meerdere planten een verbinding aangaan, alleen op dood- of ook op levend materiaal. De wortel met bijbehorende schimmeldraden gedragen zich als één geheel: dat noemt men een mycorrhiza.

We hebben nog veel te onderzoeken om deze mechanismen goed te kunnen doorgronden. Omdat de schimmels zich over grote afstanden kunnen verspreiden spelen ze ook een rol in de communicatie tussen de verschillende planten of bomen, zo kunnen bomen elkaar waarschijnlijk via het schimmelnetwerk waarschuwen voor invasies van plantenetende insecten. Er is zelfs bekend dat een ‘moederboom’ haar zaailingen kan beschermen tijdens het opgroeien via de ondergrondse schimmels. Op welke manier die communicatie gaat is nog niet geheel duidelijk. Er zijn aanwijzingen dat dat via razendsnelle elektrische signalen gaat, zoals bij onze zenuwen.

Zo’n 30 aanwezigen waren toehoorder en er kwamen ook veel vragen en aanvullende gegevens vanuit de zaal. Behalve een aantal microscopische beelden over de verbinding van schimmeldraden met hun ‘gastheer’ waren er ook veel foto’s van paddenstoelen. De titel ‘Schimmels en het Wood Wide Web’ was zeer terecht.

Boeiend tot het eind

Drie Delftse Natuurverenigingen, IVN-Delft, Natuurlijk Delfland en Vogelwacht Delft, organiseren ieder jaar in de wintermaanden 6 lezingen over een natuuronderwerp.

Spreker: Kees Pinster
Waar: Natuurschuur, Linnaeuspad 3, 2616 LT Delft
Wanneer: 10 april 2025, 20.00 uur; zaal open vanaf 19.40 uur
De avond duurt, met koffiepauze, tot ongeveer 22.00 uur
Toegang gratis

Kees Pinster is coördinator van de paddenstoelenwerkgroep KNNV, afd. Den Haag. Deze werkgroep heeft 1130 soorten gevonden in het duingebied van Dunea. Daarnaast is hij ook consul voor Zuid-Holland voor de Nederlandse Mycologische Vereniging. Voor die vereniging doet hij mee aan een meerjarig inventarisatieproject in landgoed Clingendaal in Den Haag.

Maar paddenstoelen zijn meer dan de uiterlijke verschijningsvorm waar we naar kunnen zoeken en die we kunnen fotograferen. De schimmels waar ze de ‘vruchten’ van zijn leiden een interessant leven en zijn van onschatbare waarde voor ons ecosysteem. Er zijn vele verbanden met elkaar en met andere organismes als bomen en planten. En ook voor de mens zijn ze belangrijk (denk aan penicilline, kaasbereiding etc.) en waarschijnlijk zullen ze in de toekomst nog belangrijker worden.

Kees Pinster neemt ons, aan de hand van veel foto’s, mee in de wondere wereld van de schimmels. En wie zich voor wil bereiden op de lezing, zou het boek ‘Verweven leven’ van Merlin Sheldrake kunnen lezen. Dat laatste is uiteraard geen vereiste.

Spreker: Fabian Smith (Ravon)
Plaats: Natuurschuur, Linnaeuspad 3, 2616 LT Delft
Op 13 maart 2025, 20.00 uur; zaal open vanaf 19.40 uur

De avond duurt, met koffiepauze, tot ongeveer 22.00 uur

Toegang: gratis/vrijwillige bijdrage

Tijdens de lezing bespreken we een groot deel van de Nederlandse zoetwatervissoorten. We gaan uitgebreid in op de verspreiding, ecologie, habitat en kenmerken. Welke soorten leven waar en waarom leven ze daar? Daarnaast komen de verschillende problemen aan bod waar zoetwatervissen in Nederland tegenaan lopen.

We zien momenteel verschillende vissoorten in Nederland in aantallen en verspreiding afnemen, hoe komt dat? Of bijvoorbeeld de verspreiding van exoten, kunnen we daar wat tegen doen? Uiteraard zijn er ook succesverhalen die we bespreken. We kijken welke maatregelen waterbeheerders kunnen treffen om vissoorten te helpen met een aantal voorbeelden uit het veld.

Marian Koning

Verslag lezing/workshop ‘botanisch tekenen’ op 13 februari 2025

Narcissen, krokussen, sneeuwklokjes, tulpen, helleborus, het leek wel lente in de Natuurschuur. De 20 deelnemers aan de workshop ‘botanisch tekenen’, een aantal waarmee de workshop vol zat, keken er naar uit om de schoonheid van hun favoriete bloem zo mooi mogelijk op papier te krijgen. Voorin de zaal toonden boeken en kaarten verfijnde en kleurrijke tekeningen van planten van Janneke van Laar, kunstenaar botanisch tekenen en de docent van deze avond en er stond een boek van Anna Maria Sybilla Merian ( 1647- 1717 ), entomoloog en botanisch kunstenaar ter inzage en inspiratie.

Janneke startte de avond met het levensverhaal van Anna Maria Sybilla Merian, die gezien haar verdiensten voor de wetenschap en botanische kunst en haar onafhankelijke geest, eigenlijk een standbeeld verdient. Het verhaal werd opgeluisterd met prachtige, verfijnde, kleurrijke prenten van insecten, rupsen en vlinders en de bloemen en planten waarop ze leven. Merian kweekte zelf rupsen en vlinders en beschreef en tekende hun metamorfose. In die tijd werd er nog gedacht dat rupsen uit dode materie ( modder ) ontstonden. Door haar waarnemingen vast te leggen en de publicatie ervan heeft ze een grote bijdrage geleverd aan de biologie.

Daarna was het aan ons om het specifieke van de door ons meegebrachte bloem op papier te krijgen, in zwart wit, met verschillende hardheden potlood en met behulp van een liniaaltje. Janneke gaf voorafgaand aan het praktische gedeelte tips over de manier waarop je op een slimme manier de juiste verhoudingen van de plant krijgt en liet zien wat bij botanisch tekenen de richtlijn is voor de lichtinval, zodat je de schaduw op een correcte manier aanbrengt en je bloem gaat leven.

Botanisch tekenen houdt in dat je een plant natuurgetrouw uitbeeldt met de juiste afmetingen, zodat de bloem gedetermineerd kan worden. Ze vertelde dat ze soms zoveel tijd aan het natekenen van een bloem besteedde, dat ze de bloembladeren vooraf met een plakbandje of touwtje vastzette om te voorkomen dat het in tussentijd ging verwelken. Zo veel tijd hadden wij niet, maar wel genoeg om te ervaren hoeveel geduld en precisie er nodig is om echt te kijken en daarmee te ontdekken waarin een bloem zich van andere onderscheidt. Al tekenend leerden we onze meegebrachte bloem echt te zien.

Jos van Koppen

Verslag lezing Mark Kras 9 januari 2025

Mark Kras, in zijn hoedanigheid van boswachter bij SBB, hield voor een groot aantal aanwezigen een lezing over ‘Hollandse Duinen’ . Dit is een groot gebied dat zich uitstrekt van de duinen bij Hillegom tot Hoek van Holland met als grens ongeveer de huidige A4 in het oosten. Het aantal medewerkers bij Staatsbosbeheer en andere beschermende organisaties is eigenlijk veel te laag voor zo’n groot gebied.

In zijn presentatie kwam de historie van het gebied vanaf Doggerland tussen Engeland en Europa, tot het volstromen van de Noordzee, zo’n 6000 jaar geleden kort aan bod. De botten van de oerbewoners van Doggerland kunnen nu nog gevonden worden op de Zandmotor bij Monster. De vissers hadden makkelijk te vangen voedsel door de aanwezigheid van reuzenalken, vogels die min of meer tam waren. Door een vulkaanuitbarsting bleven er slechts een paar over op een eilandje in de buurt van IJsland, maar door verzamelaars van rariteiten heeft ook die kleine populatie het niet gered. Nadat de Noordzee ontstaan was vormden zich vanaf het begin van onze jaartelling strandwallen van noord naar zuid en achter deze strandwallen was er voornamelijk water met af en toe droge gebieden. De Rijn was de grens van het Romeinse Rijk in onze streken. In de loop der eeuwen is er veel land gekomen met af en toe een grote overstroming. Met een groot aantal biotopen.

Nu kennen we het gebied als Nationaal Park Hollandse Duinen, waarin veel partijen met elkaar samenwerken. Er komen veel dieren in voor die we soms minder graag, maar vaak ook heel graag zien. Soms liggen zeehonden op het strand. Ook die werden door de vissers als voedsel gebruikt. In Katwijk noemde men een zeehond varken en het is daarom niet vreemd dat de achternaam Varkenvisser daar voorkomt! Vanaf ongeveer 1900 zijn er wereldwijd steeds meer ‘beschermde gebieden’ gekomen, maar de biodiversiteit is ongeveer in hetzelfde tempo afgenomen. Konijnen en fazanten werden geïntroduceerd door de mens en vanwege kastelen / buitenplaatsen met landgoederen kwamen veel nieuwe soorten in de duinen en daarachter terecht.

De gemeente Wassenaar is de gemeente met de hoogste biodiversiteit in Nederland dankzij de vele terreintypen. Meijendel is een gebied waar in de 17e eeuw boerenbedrijfjes en akkerlandjes in gebruik werden genomen. Met mest van afval van de visserij en menselijke uitwerpselen hielden ze zich min of meer staande. Begrazing door geiten leverde weer kleine veldjes met mest en ruimte voor een aantal planten- en diersoorten op. Vanaf 1850 ontstond een waterwingebied waar uitbreiding op volgde aan het einde van de vorige eeuw via toevoeging van rivierwater. Het zand filtert blijkbaar nog steeds in voldoende mate.

Mark leverde ons mooie plaatjes van bijzondere planten in de duinen [ goed zoeken!] en een heel klein paddenstoeltje dat groeit op de uitwerpselen van konijnen : de speldenprikzwam.

Mede dankzij de bunkers van de Atlantikwall zijn er ook bijzondere vleermuizen in het Nationaal Park Hollandse Duinen.

Aan het einde was er gelegenheid voor de bezoekers om folders mee te nemen met activiteiten van Staatsbosbeheer [ gebouw vlakbij het Malieveld en Haagse Bos] Ook een 20-tal tips voor bezoekjes en excursies in het Nationaal Park Hollandse Duinen. Waaronder: ga eens mee met een excursie van Vogelwacht of Staatsbosbeheer en houd altijd je hond aan de lijn!