Hans de Winter

Zoals eerder gezegd, het is altijd tijd voor een nieuwe reeks Haiku’s over vogels en de natuur, nummer 8. Deze keer een variant met dezelfde startletter per regel. Niet omdat vogels saai zijn, in tegendeel, vooral vanwege de voorjaarspret.

Paartje ‘wilde’ eend
Paraderend in mijn tuin
Pipos, want soep-eend

Texel natuurlijk
Te samen ogen te kort
Tering veel vogels

Voorjaarswandeling
Vogelzang verpletterend
Vanzelf vrolijker

Glanzende kauwtjes
Gradaties zwart en zwarter
Gewoon gracieus

Hans de WinterSommige vogelgeluiden appelleren net iets meer aan de emotie dan andere. Dat zal voor iedereen anders zijn. Alle vogelgeluiden raken bij mij nieuwsgierigheid, bewustwording en daardoor levenslust. Laat dat nu net het lentegevoel zijn. Maar bij ganzen gaat dat iets verder, bij mij dan: onbestendigheid, melancholie, de onbekende verten en dus de onbekende toekomst. Het gaat hier wel om ganzen die normaliter ons land na de winter verlaten, op weg naar hun broedgebieden in het hoge noorden. Die daarbij in langgerekte V-vorm ’s nachts of ’s ochtends vroeg massaal overtrekken al gakkend. Die V-vorm en de bijbehorende ganzen-gemeenschapszin verhogen natuurlijk het mysterieuze effect. Tijd om even stil te staan bij welke geluiden ze dan maken.

De ganzen die in Nederland vrijwel niet voorkomen laat ik buiten beschouwing: Sneeuwgans, kleine Canadese gans, witbuik- en zwarte rotgans en roodhalsgans. De Nijlgans laat ik eveneens onbesproken, dat is een fraai gekleurde, exotische (daar heb ik overigens helemaal geen problemen mee) jaarvogel en meer eend dan gans. En dan ook nog eens een agressieve schreeuwlelijk. Daar hebben ze ongetwijfeld hun redenen voor. Ze doen het dan ook goed in ons land.

De rotgans is de makkelijkste, die roept zijn eigen naam: rot, rot, rot. Zij staan dan ook in de inventarisatie ‘Vogelgeluiden, ezelsbruggetjes en geheugensteuntjes’ zoals op deze website te vinden is. Volgens de ANWB-vogelgids van Europa klinkt dat als volgt: een gorgelend r’rot met licht variërende toonhoogten. Voor mij een mysterieus geluid. Onze meest voorkomende rotgans wordt ook wel zwartbuikrotgans genoemd. Zijn familieleden witbuikrotgans en zwarte rotgans komen sporadisch in ons land voor. Altijd een leuke uitdaging voor de ervaren vogelaar om die eruit te pikken tussen de grote groepen ‘standaard’ rotganzen.

Een ander ezelsbruggetje is het trompetteren van de grote Canadese gans. Eigenlijk een exoot die geruime tijd geleden is neergestreken In Nederland en niet meer is vertrokken, een jaarvogel dus. Dat melancholische gevoel heb ik bij hen dan ook niet. Al blijft het een fascinerend en duidelijk aanwezig geluid. ‘Honkend’ volgens Vogelbescherming Nederland.

Een andere gans met veel zwart op zijn lijf is de brandgans, ook met een ezelsbruggetje voor zijn geluid: ‘blaffen’. Vogelbescherming noemt het keffen van een hond, een kort gegak. Kaw volgens de ANWB. Een fraai, rustig geluid.

Van de bruine ganzen is de grauwe gans de bekendste en meest voorkomende in Nederland. Volgens Vogelbescherming met het typische ganzengeluid, zoals dit stukje is genoemd ‘Gak, gak, gak’. Volgens de ANWB: kiJAA-ga-ga of ank-ang-ang (gevarieerd, diep of schril en lijkend op de geluiden van de tamme gans). Van oudsher een wintergast, maar Nederland bevalt ze zo goed dat veel grauwe ganzen jaarrond bij ons aanwezig blijven.

Een gans die op de grauwe gans lijkt is de kolgans. Dit is wel duidelijk een wintergast. ‘Hoog, jodelend en kakelend gegak’ volgens Vogelbescherming. Niet zo nasaal als de grauwe gans dus, maar ‘hoger, muzikaler en lachend’ aldus de ANWB.

De andere bruine in Nederland voorkomende ganzen zijn de rietganzen (taiga-/toendra-, kleine-) en de dwerggans. Kleine rietganzen en dwergganzen komen vrijwel niet in Nederland voor. Ook hier weer een uitdaging voor de ervaren vogelaar. De toendrarietgans en de taigarietgans lijken heel erg op elkaar. Ik houd ze niet uit elkaar, ook omdat er veel individuele variatie is. Hun roep is vrijwel niet te onderscheiden, ‘laag en fagotachtig’ volgens Vogelbescherming. Ook de kleine rietgans heeft een vergelijkbaar geluid. Ook deze rietganzen zijn slechts wintergasten in Nederland.

Veel plezier en succes allemaal met het onderscheiden van onze ganzenpopulatie en het ondergaan van hun verbale geweld.

Hans de WinterVogelpracht, een vlucht door Teylers vogelcollectie. Zo afficheert Teylers Museum in Haarlem, de tijdelijke tentoonstelling met een selectie uit hun schitterende collectie vogelprenten. Die vlucht heb ik al achter de rug, maar ik ga zeker nog een keer. En dat kan. Omdat het museum vanwege de Covid-maatregelen een tijdje gesloten is geweest, is Vogelpracht verlengd tot en met 29 mei 2022.

Sinds 5 december 2021 is naast het museum het gerestaureerde woonhuis van Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778), de grondlegger van het museum, te bezoeken. Dat maakt een bezoek aan Teylers nog aantrekkelijker. Het is een bijzonder museum, het eerste en oudste museum van Nederland, opgericht als kennisinstituut voor kunst en wetenschap. Dat moet je een keer ervaren. Ze noemen zichzelf niet voor niets ‘Museum van de Verwondering’. Ik heb mij diverse keren laten verwonderen. Haarlem, met zijn fraaie oude centrum, is zo wie zo de moeite van een bezoek waard.

Vogelpracht laat adembenemende prenten zien van John James Audubon (1785-1851), die voor het eerst (Noord Amerikaanse) vogels levensgroot en in hun oorspronkelijke leefomgeving portretteerde, en van vele andere historische grootheden in het bestuderen en vastleggen van vogels. Teylers Museum bezit vele mooie klassieke vogelboeken, waaronder de originele uitgave van ‘The Birds of America’ van Audubon, vanaf 1827 in delen verschenen. En ook de kunstcollectie bevat prachtige vogeltekeningen. Dus niet alleen interessant voor vogelaars maar ook voor kunstliefhebbers. Want dat zijn het, ware kunstwerken: de tekeningen, de gravures en de inkleuringen.

In de museumwinkel lag een fraai boek van uitgeverij Prestel, onlangs verschenen (oktober 2021): een heruitgave van ‘The Birds of America’. Kleiner, de prenten zijn tussen de 1/3 en 2/3 van het formaat van de originele 435 prenten, en dus handzamer dan het origineel, maar desalniettemin groot, zwaar (bijna 2,7 kg) en dik. Ik heb even staan twijfelen maar het boek uiteindelijk niet gekocht. Waardoor het een ideaal cadeau werd voor mijn verjaardag. En nu heb ik het dan toch, nogmaals genieten van de kunstige vogelprenten.

Een puzzelfabrikant zag ook wel brood in vintage vogelprenten, en stelde bijgaande prent samen. Deze prent kan niet tippen aan de originele kunstwerken. Maar altijd leuk om weer een vogelpuzzel te maken als museumbezoek even niet mogelijk is.

Hans de WinterZe bestaan al vele jaren, wandklokken met vogelgeluiden. Volop in de handel verkrijgbaar, met elk uur een ander vogelgeluid. Mij lijkt dat na verloop van tijd oervervelend. Na 12 keer begint het riedeltje opnieuw, en weer opnieuw, en weer opnieuw. Ook nog eens met een geluidskwaliteit die te wensen over laat: bleek, ielig, een treurig geluid. Nee, dan denk ik aan de Koekoeksklok die bij mijn grootouders aan vaderskant in huis hing, en een iets kleiner exemplaar bij mijn ouders thuis: duidelijk, herkenbaar, volumineus, mechanisch, dus nep maar overtuigend nep en het verveelde nooit.

Niet nep en zeker niet vervelend zijn de echte vogelklanken die het komende voorjaar inluiden. Ook klokje rond! Sommige vogelsoorten beginnen al in het donker en vroeg in het jaar. Langzaam maar gestaag wordt dit aangevuld met vogelzang later op de ochtend en later in het voorjaar. Eerst nog wat aarzelend maar allengs uit volle borst, met uiteindelijk een piek begin mei. Vooral in de vroege ochtenduren rondom zonsopkomst, maar ook in de middag- en avondschemering. En een beetje gedurende de rest van de dag.

Zo werd ik halverwege januari in het donker, liggend in bed, verblijd met de zanglijster om 4 uur ’s ochtends. Ook het autoverkeer op de Prinses Beatrixlaan begint zich dan te roeren. Maar de zanglijster liet zich daardoor niet van de wijs brengen, letterlijk en figuurlijk.

Zoals gezegd, hoe verder richting voorjaar hoe uitgebreider het ochtend vogelconcert wordt. Hopelijk gaan dan ook de Vogelwacht voorjaarswandelingen weer van start, na een verplichte Corona-pauze van twee jaar. Vroeg opstaan en het vogelconcert aan den lijve ondervinden, in de Delftse Hout en omgeving. Zelf sloot ik die reeks wandelingen altijd af met een nacht- en zeer vroege ochtend bezoek aan Meijendel begin mei. Ongelofelijk vroeg je bed uit, om te genieten van de meest spectaculaire nachtegalenzang van Nederland. Het is een prachtige ervaring om vanuit de duisternis van de nacht, met de roepende bosuil en zingende nachtegaal, samen met de natuur te ontwaken. In de ontluikende dageraad beginnen de vogels één voor één met hun zang. Dan ervaar je het voorjaar echt, ook al zijn op dat moment nog niet alle zomergasten teruggekeerd. Dan wacht ik bijvoorbeeld nog op het geluid van de spotvogel, ook weer in de bermen van de Prinses Beatrixlaan. Ik heb er nu al weer zin in. Pluk het komende voorjaar en de bijbehorende vogelzang zolang het kan. Want na het broedseizoen zakt het snel in, met nog slechts een kleine piek tijdens de najaarstrek.

Hans de WinterHet veenweidegebied, Hollandser kan het niet. Dat wil zeggen als we in de melancholieke stand staan. Natuurlijk is Nederland een modern land, dat zijn plek heeft gevonden in de vaart der volkeren. Dat heeft veel moois opgeleverd, maar er is ook veel verloren gegaan. Zoals de rust, de ruimte, de natuurlijke dynamiek en de soortenrijkdom van het weidelandschap. Gelukkig begint er langzaam maar zeker meer waardering te ontstaan voor dit oude Nederlandse landschap. Overigens niet het enige soort landschap dat wij kennen in ons kleine kikkerlandje, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar dat het beeldvormend is, geeft de term kikkerlandje wel aan.

Op mijn 70e verjaardag (eind december 2021) kreeg ik de legpuzzel ‘Veenweide’ van wildlife-illustrator Jasper de Ruiter cadeau. Voor mij een ‘trip down memory lane’. Als ik als scholier Amsterdam uitfietste, zat ik direct in dit soort landschap. De prent lijkt ook sterk op de schoolplaten die vroeger in de klaslokalen hingen.

Jasper heeft er een leuk en mooi kunstwerk van gemaakt. Je zult al die vogels, vissen en insecten nooit zo ‘encyclopedisch’ in beeld krijgen, maar het ziet er natuurlijk uit. Als ik buiten loop of fiets is mijn aandacht vooral gericht op wat er boven water te zien is. Maar dat neemt niet weg dat de interesse voor het onderwaterleven er ook is. En ik ben weer even puzzelend van de straat.

Weliswaar heb ik mijn boosterprik ontvangen, maar het niet willen verdwijnen van Covid-19 met al zijn varianten, heeft mij ongeruster gemaakt dan ik was. Covid volgt natuurlijk ook een normaal ontwikkelingsproces, waar wij ons tegen kunnen wapenen. Zo gaan we 2022 in en maken er allemaal het beste van. Lekker buiten zijn en vogels kijken, of het nu in veenweiden is, op zandgronden of elders in ons mooie Nederland. Op zoek naar en genieten van al het fraais wat op deze plaat te zien is. Het aantal roofvogels is verhoudingsgewijs erg hoog, maar dat sluit keurig aan bij onze ervaringen buiten. Roofvogels zijn altijd de kers op de taart. Wie de puzzel zelf gaat aanschaffen, zal op de achterzijde van de doos de namen van de in beeld gebrachte flora en fauna vermeld zien. Laat ik jullie als vogelkenners de vlinder maar verklappen, dat is de argusvlinder.