Arnaud van den Berg en Aleida van den AkkerEr luisterden en keken 37 mensen geboeid naar de lezing van Albert de Jong over Vogelatlassen. De pollvraag die Albert stelde gaf aan dat 24 mensen al wel eens vogels hadden geteld. Aan het eind van zijn verhaal gaf Albert aan hoe je mee kan doen aan het project LiveAtlas.

Het begon bij Sovon allemaal met een vraag als: ‘Hoeveel winterkoninkjes leven er eigenlijk in Nederland en hoeveel merels?’. Die vraag kun je alleen beantwoorden als je gaat tellen. En dat heeft Sovon sinds 1970/1980 gedaan, althans Sovon heeft gecoördineerd (naast dat de medewerkers natuurlijk ook zelf tellen). Het resultaat is onder andere de Vogelatlas. Ruim 2000 vogelaars uit heel Nederland, waaronder enkele Delftse Vogelaars, brachten de verspreiding van zowel broedvogels als wintervogels in kaart.

Uiteindelijk zijn er voor het opzetten van de vogelatlas 190.000 klokuren besteed. Dat staat gelijk aan 110 mensjaren. Zijn er 1685 atlasblokken geteld en 13.000 km hokken. Er zijn meer dan 2000 vogelaars betrokken geweest bij de tellingen. Er is 70.000 keer geteld waarbij in de broedtijd 1,3 miljoen waarnemingen zijn gedaan en in wintertijd 1,0 miljoen.

Het resultaat mag er dan ook zijn. Een boek (nee geen veldgids) van 3,7 kg zwaar, 640 pagina’s tellend met 369 beschreven soorten. Verder zijn er in het boek 1030 verspreidingskaarten opgenomen. Online zijn er 5000 verspreidingskaarten te vinden. En daarmee is de stap van een boek naar een online atlas gemaakt.

Omdat de gegevens van al die tellers met elkaar vergeleken moeten kunnen worden, is er een methode van tellen nodig die iedere teller hanteert. Sovon heeft die methodes opgesteld en deze gaan over het gebied waar je gaat tellen, op welke soorten je kunt letten en hoe lang je telt (de tijd per telling). Op de site van Sovon is hierover meer te vinden.

Groot-Brittannië was het eerste land dat kwam met een Vogelatlas over broedende vogels. Nederland volgde (zo is Sovon ontstaan), en al gauw kwamen heel veel landen met vergelijkbare resultaten van tellingen in boekvorm. En het ligt voor de hand: al die landelijke tellingen bij elkaar leidde in 1997 tot een Europees overzicht: ‘The EBCC Atlas of European Breeding Birds’. De nieuwste versie daarvan verscheen eind 2020.

Door herhaaldelijk en systematisch te tellen komen trends in beeld en kunnen de gegevens gebruikt worden voor:

• Vaststellen van Rode Lijst van bedreigde soorten
• Aanwijzing van gebieden die (extra) bescherming behoeven
• Bepalen van populatiegrootte van soorten
• Cijfermatige onderbouwing bij conflictsituaties
• Verklaring van verschillen in voorkomen (o.a. klimaatverandering)
• Fundamenteel wetenschappelijk onderzoek

Dit geldt voor Nederland, maar natuurlijk ook voor Europa. Over het maken van de Europese Atlas liet Albert een leuk 5 minuten durend filmpje zien:

Tegenwoordig wordt niet alleen in de zomer geteld, maar ook in de winter.

De trends die door langjarige tellingen in beeld zijn gebracht zijn verwerkt in het boek ‘Verschenen of verdwenen’. Opvallende conclusie daaruit is dat boerenlandvogels achteruitgaan, maar moerasvogels juist vooruit.

Sovon heeft de smaak te pakken, de Vogelatlas laat zien hoe waardevol het tellen is. Daarom gaan ze door met het project LiveAtlas. Waarbij iedereen mag meedoen, mits ze zich aan de telrichtlijnen houdt. Er zijn drie varianten ontwikkeld:

• Een uur lang in één km²-hok tellen
• Variabele route en tijd: vanaf pakweg 15 minuten – 1,5 uu
• Incomplete lijst (als je toch niet alle soorten kon of wilde bijhouden).

Je kunt dus kiezen wat het best bij je past. Een stevige wandeling, of een half uurtje lunchpauze bijvoorbeeld.

In alle drie varianten maak je een streeplijstje met de soorten die je tegen kan komen en voert de gegevens in via de app AVIMAP. Sovon is blij met elk lijstje! Meer info is te vinden op de website van LiveAtlas: https://liveatlas.nl/ .

Tot slot nog wat interessante links naar pagina’s waar alle telgegevens zijn te vinden.

Op de Europese site https://eurobirdportal.org/ is onder andere heel mooi te zien hoe de vogels zich door het jaar heen verspreiden, bijvoorbeeld de huiszwaluw.

Alle kaarten van broedvogels in Europa zijn te vinden op https://ebba2.info/maps/

Alle kaarten van de Nederlandse Vogelatlas zijn op de vogelinfosite van Sovon te vinden: https://stats.sovon.nl/